FAHAMU KIDOGO KUHUSU UZITO ULIO KIDHIRI

 UTANGULIZI

Unene kupita kiasi ni hali ya kiafya ambayo mafuta mengi mwilini yamekusanyika kwa kiwango ambacho inaweza kuwa na athari mbaya kwa afya. Kwa ujumla watu huhesabiwa kuwa wanene kwa index ya molekuli ya mwili (BMI), kipimo kilichopatikana kwa kugawanya uzani wa mtu na mraba wa urefu wa mtu huyo – licha ya kutokujulikana kwa usahihi wa aometric [a] – ni zaidi ya kilo 30 / m2; masafa 25-30 kg / m2 hufafanuliwa kama uzani mzito.

CHANZO/SABABU YA UZITO/UNENE KUPITA KIASI

Unene kupita kiasi una sababu za kibinafsi, mafuta yaliyozidi hutokea wakati unachukua kalori zaidi kuliko unavyochoma kupitia mazoezi na shughuli za kawaida za kila siku. Mwili wako huhifadhi kalori hizi nyingi kama mafuta kupitia kijamii na kiuchumi, na kimazingira, pamoja na lishe, mazoezi ya mwili, uwezekano wa maumbile, dawa, shida ya akili, sera za uchumi, shida za endocrine, na mrundikano wa kemikali zinazoharibu endokrini. Unene na Uzito huchangia uchochezi wa magonjwa hatari kwa watu wanene.

Lishe nyingi za WaAfrika zina kalori nyingi sana ambazo zinatokana na vyakula vya mafuta na vyakula vya wanga, mara nyingi kutoka kwa vyakula cha haraka (vyakukaangwa) na vinywaji vyenye kalori nyingi. Watu walio na unene kupita kiasi wanaweza kula kalori zaidi kabla ya kushiba, kuhisi njaa mapema, au kula zaidi kwa sababu ya mafadhaiko/mawazo au wasiwasi.

VYANZO/SABABU ZA UNENE/UZITO KUPITA KIASI

Unene kupita kawaida hutokana na mchanganyiko wa sababu na sababu zinazochangia:

• 1. URITHI WA FAMILIA NA USHAWISHI

Kwa familia nyingi wazazi kama ni wanene watoto wanaweza kufuata miili ya wazazi wao kama wataishi maisha kama ya wazazi wao kama kula chakula kinachofanana, kuishi maisha kwa kuwafuata wazazi, kuigiliza wazazi. Maana mara nyingi wazazi kama wanakula chakula chenye Cholestrol nyingi na wanga pamoja na vyenye sukari na watoto wakala kama wazazi wao walivyowaandalia ni rahisi kuwa wanene kama wazazi wao na watasema miili yao wamerithi kwa wazazi. Jeni unazorithi kutoka kwa wazazi wako zinaweza kuathiri kiwango cha mafuta mwilini unayohifadhi, na mahali ambapo mafuta hayo husambazwa. Maumbile pia yanaweza kuchukua jukumu katika mwili wako unavyobadilisha chakula kuwa nishati, jinsi mwili wako unadhibiti hamu yako na jinsi mwili wako unachoma kalori wakati wa mazoezi.

• 2. MTINDO YA MAISHA ULIOCHAGUA

*Chakula kisicho na afya. Lishe iliyo na kalori nyingi, inayokosa matunda na mboga, imejaa chakula cha haraka/cha kukaangwa, na imejaa vinywaji vyenye kalori nyingi na sehemu kubwa kunachangia kupata uzito.

  *Kalori za kioevu. Watu wanaweza kunywa kalori nyingi bila kujisikia kamili, haswa kalori kutoka kwenye pombe. Vinywaji vingine vyenye kalori nyingi, kama vile vinywaji vyenye sukari, vinaweza kuchangia kupata uzito mkubwa.

   *Kutofanya kazi au mazoezi. Ikiwa una maisha ya kukaa, unaweza kuchukua kalori nyingi kila siku kuliko unavyowaka kupitia mazoezi na shughuli za kila siku za kawaida. Kuangalia skrini za kompyuta, kompyuta kibao na simu ni shughuli ya kukaa tu. Idadi ya masaa unayotumia mbele ya skrini inahusishwa sana na uzito.

• 3. BAADHI YA MAGONJWA NA MATUMIZI YA YA BAADHI YA DAWA

Kwa watu wengine, unene kupita kiasi unaweza kufuatwa kwa sababu ya matibabu, kama ugonjwa wa Prader-Willi, Cushing syndrome na hali zingine. Shida za matibabu, kama ugonjwa wa arthritis, pia inaweza kusababisha kupungua kwa shughuli, ambayo inaweza kusababisha kuongezeka kwa uzito.

Dawa zingine zinaweza kusababisha kuongezeka kwa uzito ikiwa hautoi karoli kupitia lishe au shughuli. Dawa hizi ni pamoja na dawamfadhaiko, dawa za uzazi, dawa za kukamata, dawa za ugonjwa wa kisukari, dawa za kuzuia akili, steroids na vizuia beta.

• 4. MASWALA YA KIJAMII NA KIUCHUMI

Sababu za kijamii na kiuchumi zinahusishwa na unene kupita kiasi. Kuepuka unene sana ni ngumu ikiwa hauna mazingira au maeneo salama ya kutembea au kufanya mazoezi. Vivyo hivyo, kwa mfano labda haujafundishwa njia nzuri za kupika , au unaweza kukosa chakula bora. Kwa kuongezea, watu unaoshinda nao wanaweza kuathiri uzito wako – una uwezekano mkubwa wa kukuza unene ikiwa una marafiki au jamaa na unene kupita kiasi.

• 5. UMRI

Unene kupita kiasi unaweza kutokea kwa umri wowote, hata kwa watoto wadogo. Lakini unapozeeka, mabadiliko ya homoni na mtindo wa maisha usiofanya kazi huongeza hatari yako ya kupata unene uliozidi. Kwa kuongezea, kiwango cha misuli mwilini mwako huelekea kupungua kulingana na umri. Kwa ujumla, misuli ya chini husababisha kupungua kwa kimetaboliki. Mabadiliko haya pia hupunguza mahitaji ya kalori, na inaweza kufanya iwe ngumu kuzuia uzito kupita kiasi. Ikiwa hauwezi kudhibiti kwa uangalifu kile unachokula na kuwa na bidii zaidi ya mwili unapozeeka.

• 6. VYANZO/ SABABU ZINGINE ZA UZITO/UNENE KUPITA KIASI

*Mimba. Uzito ni kawaida wakati wa ujauzito. Wanawake wengine hupata uzito huu kuwa mgumu kupoteza baada ya mtoto kuzaliwa. Uzito huu unaweza kuchangia ukuaji wa ugonjwa wa kunenepa sana kwa wanawake. Kunyonyesha inaweza kuwa chaguo bora kupoteza uzito uliopatikana wakati wa ujauzito.

*Kuacha kuvuta sigara. Kuacha kuvuta sigara mara nyingi huhusishwa na kupata uzito. Na kwa wengine. Mara nyingi, hii hufanyika wakati watu hutumia chakula kukabiliana na uondoaji wa sigara. Kwa muda mrefu, hata hivyo, kuacha kuvuta sigara bado ni faida kubwa kwa afya yako kuliko kuendelea kuvuta sigara. Daktari wako anaweza kukusaidia kuzuia kupata uzito baada ya kuacha kuvuta sigara.

*Ukosefu wa usingizi. Kutopata usingizi wa kutosha au kulala sana kunaweza kusababisha mabadiliko katika homoni zinazoongeza hamu yako. Unaweza pia kutamani vyakula vyenye kalori nyingi na wanga, ambayo inaweza kuchangia kupata uzito.

*Mawazo au mfadhaiko. Asilimia kubwa ya watu wanaamini mtu ukiwa na mawazo unakonda, inathibitika kuwa pindi mtu ukiwa na mawazo au mfadhaiko lakini unakula vyakula mwili wako utafyonza sana karoli nyingi na ubongo wako hutafanya kazi fasaha kupeleka taarifa kwenye mfumo wa mmeng’enyo na kufanya mtu apate unene au uzito. Watu mara nyingi hutafuta chakula cha kalori nyingi wakati wanapata hali zenye mkazo.

*Microbiome. Bakteria wako waliopo tumboni huathiriwa na kile unachokula na inaweza kuchangia kupata uzito au ugumu wa kupoteza uzito.

*Jaribio la hapo awali la kupunguza uzito. Majaribio ya hapo awali ya kupoteza uzito ikifuatiwa na kupata uzito haraka inaweza kuchangia kupata uzito zaidi. Jambo hili, wakati mwingine huitwa yo-yo dieting, linaweza kupunguza kimetaboliki yako.

Hata kama una moja au zaidi ya sababu hizi za hatari, haimaanishi kwamba umepangwa kukuza fetma. Unaweza kukabiliana na sababu nyingi za hatari kupitia lishe, mazoezi ya mwili na mazoezi, na mabadiliko ya tabia.

DALILI ZA KUWA NA TATIZO LA UNENE/ UZITO KUPITA KIASI

Uzito hugunduliwa wakati faharisi yako ya molekuli ya mwili (BMI) ni 30 au zaidi. Kutambua faharisi ya molekuli ya mwili wako, Chukua uzito wako ulio katika paundi gawanya na urefu wako kwa inchi za mraba na uzidishe kwa 703. Au chukua uzito wako kwa kilogramu ugawanye na urefu wako katika mita za mraba.

Kanuni ya ya kupata BMI ni uzani wa kilo iliyogawanywa na urefu kwa mita mraba. … Mfano: Ikiwa mtu ana uzito wa kilo 65 na urefu wa mtu huyo ni 165 cm (1.65 m), BMI imehesabiwa kama 65 ÷ (1.65) 2 = 23.87 kg / m2, ambayo inamaanisha kuwa mtu huyo ana BMI ya 23.87 kg / m2 na inachukuliwa kuwa na uzito mzuri wa kawaida.

BMI                        Hali ya Uzito

Chini ya 18.5            Uzito wa chini

18.5-24.9                Kawaida

25.0-29.9                Uzito mzito

30.0 na zaidi.          Uzito/Unene wa juu zaidi

Kwa watu wengi, BMI hutoa makadirio mazuri ya mafuta mwilini. Walakini, BMI haina kipimo cha mafuta ya mwili moja kwa moja, kwa hivyo watu wengine, kama wanariadha wa misuli, wanaweza kuwa na BMI katika kitengo cha uzito wa misuli ingawa hawana mafuta ya mwili.

SHIDA/MATATIZO YANAYOTOKANA NA UNENE/UZITO ULIYOZIDI

Watu wenye unene/uzito uliopita kiasi wana uwezekano mkubwa wa kupata/kukuza shida kadhaa za kiafya, nazo ni pamoja na:

• Ugonjwa wa moyo na viharusi. Unene hutengeneza uwezekano wa kuwa na shinikizo la damu na viwango vya juu vya cholesterol visivyo vya kawaida, ambayo ni sababu za hatari kwa ugonjwa wa moyo na viharusi.
• Aina ya 2 ugonjwa wa kisukari. Unene kupita kiasi unaweza kuathiri jinsi mwili wako unatumia insulini kudhibiti viwango vya sukari kwenye damu. Hii inaleta hatari yako ya upinzani wa insulini na ugonjwa wa sukari.
• Saratani fulani. Unene kupita kiasi unaweza kuongeza hatari yako ya saratani ya uterasi, shingo ya kizazi, endometriamu, ovari, matiti, koloni, puru, umio, ini, nyongo, kongosho, figo na kibofu.
• Shida za kumengenya. Unene kupita kiasi huongeza uwezekano wa kupata kiungulia, ugonjwa wa nyongo na shida za ini.

• Shida za ujinsia na tendo la ndoa. Unene kupita kiasi unaweza kusababisha ugumba na vipindi visivyo vya kawaida kwa wanawake, pia hata maumivu makali wakati wa hedhi. Unene kupita kiasi unaweza kusababisha kutokuwa na nguvu kwa wanaume.
• Kulala ovyo (kupumua kwa shida) na kulala mara kwa mara mchana. Watu walio na ugonjwa wa unene sana wana uwezekano wa kuwa na ugonjwa wa kupumua kwa kulala, shida inayoweza kuwa mbaya ambayo kupumua mara kwa mara huacha na kuanza wakati wa kulala.
• Osteoarthritis. Unene huongeza mawazo/dhiki iliyowekwa kwenye viungo vyenye kubeba uzito, pamoja na kukuza uchochezi ndani ya mwili. Sababu hizi zinaweza kusababisha shida kama vile osteoarthritis.
• Dalili kali za COVID-19. Unene kupita kiasi huongeza hatari ya kupata dalili kali ikiwa utaambukizwa na virusi vinavyosababisha ugonjwa wa coronavirus 2019 (COVID-19). Watu ambao wana visa vikali vya COVID-19 wanaweza kuhitaji matibabu katika vitengo vya wagonjwa mahututi au hata msaada wa mitambo ya kupumua

UBORA WA MAISHA

Unene kupita kiasi unaweza kupunguza hali yako ya maisha. Huenda usiweze kufanya mambo uliyokuwa ukifanya, kama kushiriki katika shughuli za kufurahisha, Kufanya shughuli za kila siku. Unaweza kuepuka maeneo ya umma. Watu wenye unene na uzito kupita kiasi wanaweza hata kukutana na ubaguzi.

Maswala mengine yanayohusiana na uzito/unene kupita kiasi ambayo yanaweza kuathiri maisha yako ni pamoja na:

• Huzuni
• Ulemavu
• Shida za kijinsia
• Aibu na hatia
• Kujitenga dhidi ya kutangamana na watu
• Mafanikio ya kazi kuwa chini

JINSI YA KUEPUKANA /KUZUIA TATIZO LA UNENE/UZITO KUPITA KIASI

Ikiwa uko katika hatari ya kuwa au kupata unene au uzito kupita kiasi, kwa sasa unene au kwa uzani mzuri, unaweza kuchukua hatua za kuzuia uzito usiofaa na shida zingine za kiafya. Haishangazi, hatua za kuzuia kuongezeka kwa uzito ni sawa na hatua za kupunguza uzito: mazoezi ya kila siku, lishe bora, na kujitolea kwa muda mrefu kutazama kile unachokula na kunywa.

• 1. Fanya mazoezi mara kwa mara. Unahitaji kupata dakika 150 hadi 300 za shughuli za kiwango cha wastani kwa wiki ili kuzuia kuongezeka kwa uzito. Shughuli kali za mwili ni pamoja na kukimbia, kutembea haraka na kuogelea, kuruka kamba.
• 2. Fuata mpango wa kula kiafya. Zingatia kalori ya chini, vyakula vyenye virutubishi vingi, kama matunda, mboga mboga na nafaka zisizikoborewa. Epuka mafuta yaliyojaa na punguza pipi na pombe. Kula milo mitatu ya kawaida kwa siku na vitafunio vichache na visivyokaagwa. Hakikisha tu kuchagua vyakula ambavyo vinakuza uzito mzuri na afya njema wakati mwingi.
• 3. Jua na epuka mitego ya vyakula vinavyokusababisha kula mara kwa mara. Tambua hali ambazo husababisha kula tena kwa mda mfupi. Jaribu kuweka jarida na andika kile unachokula, ni kiasi gani unakula, wakati gani unakula, unahisi vipi na una njaa gani. Baada ya muda gani, unapaswa kuona mifumo ikiibuka. Unaweza kupanga mapema na kukuza mikakati ya kushughulikia hali hizi na usimamie tabia zako za kula.
• 4. Fuatilia uzito wako mara kwa mara. Watu ambao wanajipima angalau mara moja kwa wiki wamefanikiwa zaidi kwa kuzuia paundi nyingi. Kufuatilia uzito wako kunaweza kukuambia ikiwa juhudi zako zinafanya kazi na inaweza kukusaidia kudhibiti na kuupunguza uzito mapema kabla ya kuwa shida kubwa.
• 5. Kuwa thabiti. Kuzingatia mpango wako wa uzani mzuri wakati wa wiki, wikendi, na katikati ya likizo na likizo kadri inavyowezekana huongeza nafasi zako za kufaulu kwa muda mrefu.

 mwilini kama moyo, kisukari, B.P, upumuaji, wengi kuto fanya uamzi wa haraka kutibu mapema.